Publikacja zespołu pod przewodnictwem prof. Adama Izdebskiego w PNAS
Na łamach renomowanego czasopisma “Proceedings of the National Academy of Sciences” (PNAS) ukazały się badania łączące szczegółową rekonstrukcję zmian zachodzących w ekosystemach Wielkopolski z ustaleniami archeologii, historii i numizmatyki, rzucające nowe światło na proces kształtowania się państwa Piastów.
Badania są owocem wieloletniej współpracy historyków z Warszawy, Białegostoku i Berlina z przyrodnikami i archeologami z Poznania oraz Dziekanowic, a także z geologami z Kolonii i Zurychu.
Ekologiczne fundamenty struktur państwowych
Nowe spojrzenie było możliwe m.in. dzięki przeprowadzeniu nowatorskich badań osadów pochodzących z Jeziora Lednickiego. To właśnie tam znajduje się wyspa, która kiedyś była jednym z głównych ośrodków władzy pierwszych Piastów. Nowe badania umożliwiły odtworzenie średniowiecznych zmian w krajobrazie tej części Wielkopolski ze średnią dokładnością do 20 lat.
Nasz artykuł pokazuje, że dzieje Polski są fascynujące nie tylko dla krajowego odbiorcy, ale mogą być też kluczowe dla międzynarodowej debaty naukowej. Interdyscyplinarność badań łącząca historię, ekologię i archeologię pozwala zdobyć wyjątkową wiedzę, która otwiera nowe możliwości testowania teorii społecznych i ekologicznych zbudowanych na badaniach prowadzonych w innych częściach świata – podkreśla prof. Adam Izdebski.
Jak dowiedli badacze, powstanie państwa pierwszych Piastów w regionie Lednicy było związane z rewolucją ekologiczną – nagłym przyspieszeniem przemian krajobrazu w IX i X wieku. Badania dostarczają nowych danych na temat transformacji okolicznych terenów na skutek działalności ludzkiej. Jak dowiadujemy się z artykułu, w ciągu życia jednego-dwóch pokoleń udało się utworzyć rolnicze podwaliny powstających struktur politycznych.
Aż po XX wiek zboże – dzięki wysokiej wartości kalorycznej i łatwemu przechowywaniu oraz transportowaniu – odgrywało kluczową rolę w utrzymywaniu dużych skupisk ludności, niezbędnych dla tworzenia silnych struktur państwowych. Uszczegółowione dane paleoekologiczne ze środkowej Wielkopolski pokazują, że było to także zrozumiałe dla elity państwa wczesnopiastowskiego. Podjęły one wręcz „podręcznikową” próbę tworzenia struktur ekologicznych niezbędnych dla rozwoju ich projektu polityczno-wojskowego, który w późniejszych czasach przeobraził się w znana nam dziś Polskę – tłumaczy prof. Izdebski.
Bariery naturalne
Ekologiczne uwarunkowania zajmowanych terenów okazały się także czynnikiem, który przyczynił się finalnie do upadku wczesnopiastowskiego państwa. Intensywne zalesienie terenów Wielkopolski stanowiło znaczące utrudnienie dla rozwoju struktur polityczno-wojskowych, przez co Wielkopolska w ledwie sto lat po powstaniu państwa Piastów przestała być politycznym centrum Europy Środkowej.
Piastowie operowali w bardzo trudnym kontekście wczesnośredniowiecznej Europy Środkowej, która aż do początków X wieku była swoistą „dżunglą”, słabo zaludnioną i wyizolowaną przestrzenią na peryferiach Europy Zachodniej odradzającej się po upadku Cesarstwa Rzymskiego oraz dynamicznych sieci handlowych tworzonych od północy przez Skandynawów – wskazuje prof. Izdebski.
Interdyscyplinarna analiza
Dane paleoekologiczne uzupełnione zostały badaniami archeologicznymi monet ze świata islamu, które dowodzą, że rewolucja ekologiczna rozwijała się na skutek napływu korzyści z dynamicznie rozwijającego się handlu niewolnikami, głównie na szlakach wytyczanych przez wikingów.
Napływ srebrnych monet i pojawienie się grup posługujących się wojskową przemocą uruchomił zupełnie nową dynamikę. To ona doprowadziła do ekologicznej rewolucji, która stworzyła podwaliny państwa Piastów – mówi prof. Adam Izdebski.
Interdyscyplinarność badań zaowocowała nowatorskim spojrzeniem na proces powstawania struktur państwowych w ogóle.
Trudność w badaniu początków państw polega na tym, że niełatwo ten proces rejestrować na bieżąco: dopiero po jakimś czasie wiadomo, że powstało państwo. Źródła pisane pojawiają się więc zazwyczaj za późno. To dlatego państwo Piastów jest przypadkowym wyjątkowym: możemy teraz prześledzić jego powstanie i późniejszy upadek na podstawie dwóch bardzo dokładnych zestawów danych – monet ze świata islamu i pyłku roślin. To stwarza wyjątkową możliwość zrozumienia, co decydowało o tym, że państwa powstawały i znikały – podsumowuje dr Marek Jankowiak z Wydziału „Artes Liberales” Uniwersytetu Warszawskiego i Instytutu Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk.